Meten van stemming en vertrouwen

Google heeft een nieuwe tool. De Google Barometer geeft u inzicht in de algemene stemming op internet, gebaseerd op de zoekopdrachten die door grote aantallen mensen zijn uitgevoerd. Het mooie is dat je de Google Barometer meteen kan vergelijken met bijvoorbeeld de rentestand, het gemeten consumentenvertrouwen, de ontwikkeling van de AEX index.

Ik legde wat lijntjes over elkaar en kwam tot de conclusie dat:
- de stemming over de automarkt op google het meeste overeenstemming vertoont met het consumenten vertrouwen.
- het beeld over hypotheken volgens de google tool pas de laatste week negatief is geworden
- de stemming over werkgelegenheid al sinds augustus vorig jaar negatief is

Grappige gegevens en leuk om eens mee te spelen. Dus voor een ieder: http://www.google.nl/intl/nl/landing/barometer/

Too big to fail must be too big to exist

Willem Buiter schreef vorige week al een blog over too big too fail is too big. Vandaag doet de Bank voor Internationale Betalingen (BIB) in zijn jaarverslag een extra duit in het zakje. De BIB wil op den duur kleinere beter te begrijpen banken, zodat risico’s beter zijn in te schatten en de blootstelling aan derden niet zo groot is dat een bank niet mag omvallen. Korte samengevat komt het op het volgende neer: In de toekomst mag het niet meer zo zijn dat een instelling te belangrijk is om te laten omvallen. Daarbij wordt vooral gekeken naar omvang van een bank. Kortom ook voor banken moet binnenkort gelden dat ze het 'recht' hebben failliet te gaan (natuurlijk wel met allerhande garanties voor spaargelden).

Angst is een slecht raadgever, ook als het inflatie betreft

Inflatie angst is gezond. Oncontroleerbare inflatie is in de vorige eeuw een groot probleem geweest, ook in het westen. Voor hoge inflatie hoef je niet alleen naar Zimbabwe te kijken, alle landen in het westen hebben er tussen 1900 en 2000 wel last van gehad. Maar is de huidige tamtam over inflatie risico's gegrond? Of hebben mensen met een inflatoire nachtmerrie iets gemist? Ik denk het laatse. Laat me nog eens uitleggen waarom, maar nu ook meer onderbouwd dan in eerder bericht.


Phillips had een formule voor inflatie management dat zo simpel was dat hij het op zijn visitiekaartje liet drukken in de tijd dat hij bij de Centrale Bank in de VS werkte.

π = πe + a (y – yp)

waarin π staat voor inflatie, πe voor de verwachte inflatie en (y – yp) voor de feitelijke productie min het potentiële productieniveau (ookwel outputgap)

Inflatie kon volgens Phillips dus worden aangewakkerd doordat een economie boven potentieel produceert of doordat de inflatieverwachtingen stijgen. Als we nu kijken naar de stand van de huidige economie kunnen we in elk geval met een gerust hard zeggen dat we niet boven potentieel produceren. Sterk nog, gezien de plaatjes die onder andere OECD en CPB daarover produceren hoeven we daar ons tot 2015 niet druk over te maken. Dan blijven de inflatie verwachtingen nog over. Moeilijker verhaal. De inflatieverwachting in de VS ligt in een historisch perspectief helemaal niet hoog, ondanks dat media en sommige publieke figuren doen alsof dit wel zo is. Nu bestempelen mensen in de VS een inflatieverwachting van 3 procent in de VS als hoog, echter de gemiddelde inflatie in de VS ligt de afgelopen 20 jaar bijna onafgebroken tussen de 3 en de 4% (zie in dit document figuur 7). De inflatieverwachting ligt ook sinds begin jaren 90 ook onafgebroken tussen de 3 en de 4%. We kunnen we dus van alles achter zoeken, maar misschien is het verwachtingsmanagement omtrent inflatie van de Amerikaanse Centrale Bank wel gewoon succesvol. Misschien weten markten niet waar het heen gaat en waar ze aantoe zijn en zijn verwachtingen omtrent inflatie daarom gewoon "vlak"gebleven zoals we tijdens deze crisis ook erder op grondstofmarkten gezien hebben (ja in deze crisis veel bewijs dat de effeciënte markthypothese niet opgaat, in elk geval niet in tijden van crisis).

In elk geval, en dit is er een in de categorie inflatieverwachtingen, zo lang mensen geld op de bank zetten om schulden af te lossen en er geen vraag is zal de monetaire verruiming niet effectief blijken. Zolang banken zelfs bij vraag naar geld minder uitlenen dan ze in het verleden gedaan zouden hebben zal het expansieve monetaire beleid niet erg effectief zijn. En zal het dus voorlopig met de inflatie wel meevallen.

Het enige echt spannende in dit vraagstuk is hoe en wanneer ga je al het geld dat nu in omloop is gebracht weer uit de markt trekken. Ik ben blij dat ik geen centrale bankier ben.

Ilse de Lange, The Golden Earing, Blof

Echt scherp zijn de foto's niet, maar goed ze zijn genomen met een goedkoop mobieltje. Nu de eerste keer dat ik spijt heb van die aankoop want tot nog toe was ik nooit op de foto's van het apparaat aangewezen.

Anyway, Ilse de Lange was echt goed live. De Golden Earring waren niet goed maar wel spectaculair en gaven een mooi showtje, Als je genoeg meespringt met het publiek heb je ook minder last van de schelle afstelling van de gitaren van de heren op leeftijd. Het resterende geluid kan je wegfilteren door de nummer zo hard mogelijk mee te zingen. Blof sloot af, zeer goede band die gewoon anderhalf uur fluitend vult met goede muziek aan een stuk. Echt prima.

From Russia with love?

In 1963 kwam de James Bond film from Russia with love uit. Vanuit economisch perspectief is anno 2009 From Russia without puff beter zijn. Economisch is het vrij bar en boos. Althans volgens Tess en mijzelf in de ESB.

Groei is nagatief met een verwachting van zo'n -6% over het jaar. Kan ook nogwel een tikje tegenvallen het eerste kwartaal ging met iets van -10% op jaarbasis. Niet gecorrigeerd voor prijsontwikkelingen lag de Russische export in het eerste kwartaal 2009 bijna de helft lager dan een jaar eerder.Treuriger is dat de daling van de extreme armoede van 29 procent in 2000 naar 13,4 procent in 2007 door de crisis grotendeels teniet zal worden gedaan. Dit ondanks een toch best indrukwekkend stimuleringspakket. De Russische stimuleringsmaatregelen zijn, als percentage van het bbp gemeten, een van de grootste ter wereld en bedragen ruim tien procent van het bbp van 1.231,2 miljard euro. Bij de uitvoering van een pakket van die groote wil er in een land dat op de corruptieranglijsten altijd in de kelder scoort wel eens een paar miljard verdwijnen. Jammer want gegeven bijzonder slechte cijfers die de Russische economie weet te produceren zou een effectief en efficient stimuleringspakket zeer welkom zijn.

Duur grapje dat redden van die banken

Zomaar een tabelletje uit het Financial Stability Review van de ECB. Conclusie bankensteun in de EU heeft een omvang van 23,7% van het BBP. Verbazingwekkende cijfers.

Over de economie van de snelkookpan

Een linkje naar een blog waarvan ik had moeten weten dat die bestond, maar er toch pas vanmorgen achter kwam.

http://freakonomics.blogs.nytimes.com/

Grappig, net als het boek.

En Nederland heeft er enige bekendheid:

http://freakonomics.blogs.nytimes.com/2009/06/22/why-pressure-cookers-are-big-in-holland/

Verschuivende machtsverhoudingen

80% van de economische groei in de periode tot 2015 (en waarschijnlijk ook daarna) komt vanuit de opkomende economieën. Op de achterkant van een bierviltje zou je tot de conclusie kunnen komen dat de relatieve gewichten binnen 10 tot 15 jaar zo komen te liggen dat China de grootste economie ter wereld is. Is dit erg? Niet direct. Maar zijn we er klaar voor? Ook niet direct. Er ligt denk ik een stevige agenda om te bedenken hoe wij onze boterham gaan verdienen in de opkomende markten. De opkomende economieën kenmerken zich oa door een grotere rol van de overheid in de economie. Hoe gaat Nederland (overheid en bedrijfsleven) hiermee om?

In het najaar organiseert ISS en Clingendael een conferentie over economische diplomatie. Dit zou wel eens een van de meest "populaire" onderwerpen binnen de economische wetenschap van de toekomst kunnen worden.

Impact van stimuleringsbeleid op de economische groei

Uit een presentatie van de Conference Board, de impact van de stimuleringsmaatregelen op de economische groei. Conclusie: bijna alle groei van volgend jaar in de VS en EU is "gekocht" met fiscaal beleid.

Impact of discretionary fiscal stimulus on real GDP growth (%)
	2009		2010
	GDP growth (forecast)	Impact of fiscal stimulus on real GDP growth (%)	GDP growth (forecast)	Impact of fiscal stimulus on real GDP growth (%)
U.S.	-2.8	1.4	1.6	1.2
Euro Area-15	-4.0	0.8	0.4	0.3
Canada	-2.7	1.3	1.9	0.4
Japan	-4.5	1.8	-0.2	-0.7
China	7.5	2.1	8.0	1.4

Laatse ramingen te positief?

Nog even een korte reactie op de groeiramingen die deze week door het CPB zijn gepubliceerd.

Natuurlijk voorspellen is moeilijk en misschien zouden we er wat minder tijd aan moeten besteden aangezien ze (te) vaak niet kloppen.

Maar op basis van zo maar eens 2 artikelen uit het NRC van maandag (de eerste over de oliemarkt, de tweede over de bijeenkomst van de BRIC's) zie ik risico's dat het CPB te positief s met de raming.

1) Het CPB verwacht dat dit jaar de wereldhandel met 15¼% daalt en volgend jaar zal herstellen met 1¾%. Belangrijke factor hierbij is natuurlijk de wisselkoers omdat dit de Europese/ Nederlandse concurrentiepositie beïnvloed. Het CPB gaat uit van een wisselkoers van $1,36 in 2009 en $1,39 in 2010. Terwijl over het algemeen een verdere daling van de dollar wordt verwacht tot zeker $ 1,50. De bijeenkomst van de BRIC's deze week die hierbij voornamen een deel van de valutareserves in elkaars valuta te gaan opbouwen, de aanbevelingen van de comissie Stiglitz die de green back niet langer meer als de reserve valuta van de wereld bestempelen, zijn tekenen aan de wand voor de dollar. Dus zware tijfel bij die $1,39. Een lagere dollarkoers zal de concurrentiepositie van Nederland op korte termijn per saldo negatief beïnvloeden. Dit houdt dus in dat hier een negatief risico in de verwachting van het CPB kan zitten.

2) Gemiddelde grondstofprijzen zijn erg hard opgelopen. CPB rekent bijvoorbeeld met $61 voor olie. Opzich niet heel vreemd, maar toch ook hier een risico dat de grondstoffen duurder uitpakken waardoor luikend herstel vertraagd wordt.

Gelukkig ook een up shot. Het CPB gaat uit van een herstel van de wereldeconomie in de tweede helft 2010. Voor de VS lijkt een eerder herstel mogelijk, hoewel het zwak zal blijven. Mocht dat zo zijn dan zal dat het Nederlandse herstel bespoedigen.

Over het geheel genomen denk ik dat het neerwaardse risico in de ramingen groter is dan het opwaardse.

Economische groei in Nederland

Het CPB is vandaag, 16 juni, gekomen met de nieuwe groeiverwachting voor de Nederlandse economie. Dit is de groeiverwachting waarmee we in Den Haag moeten proberen de rijksbegroting rond te maken. Hoewel rond, een tekort stond gegeven eerdere negatieve berichten al vast.

Van de site van het CPB:

• De Nederlandse economie krimpt in 2009 naar verwachting
  met een niet eerder vertoonde 4¾%. Voor 2010 wordt een
  krimp van ½% voorzien.
• In navolging van de relevante wereldhandel neemt de uitvoer
  van goederen dit jaar af met ruim 15%.
• De werkloosheid loopt snel op, van 3,9% in 2008 tot 9½% in
  2010.
• De inflatie bedraagt 1% in 2009 en 1¼ in 2010.
• De gemiddelde contractloonstijging is in 2009 nog 3%, maar valt volgend jaar
  terug tot 1½%.
• De overheidsbegroting belandt diep in de rode cijfers. In 2009
  bedraagt het begrotingstekort 4,1% BBP, terwijl het tekort volgend
  jaar zelfs op 6,7% BBP uitkomt.

Een historische terugloop van het BBP staat ons dit jaar dus te wachten. Komt vooral ook door een ongekende terugval van de wereld handel van 15 1/4 procent. Naoorlogs hebben we dit nog niet eerder gezien. Een min van bijna 5% dus, is toch positiever dan de Rabo die uitgaan van -6%. Maar goed er moet natuurlijk wat neerwaards bij te stellen blijven.

Vooruitzicht voor 2010 is inmiddels ook krimp, wel bescheiden, -0,5%. Snel herstel is als scenario dus steeds minder inzicht.

Opvallend feit uit de raming is overigens dat Nederland het in 2009 volgens de verwachting nog net iets beter doet dan de EU. Waar de EU een ronde -5% scoort staat de Nederlandse raming op -4 3/4%.

Wat levert deze somberte nu op? Zoals het er nu naar uitziet zijn we eind 2010 in Nederland zo'n 5 1/4% armer dan op de piek in 2008.

Publieke schuld versus private schuld

Toelichting op quote: While chronic inflation is essentially a question of excessive debt of the public sector, deflation is essentially a question of excessive debt of the private sector.

De werkelijkheid is genuanceerder maar grosso modo komt het op het volgende neer. Chronische inflatie kan je zien als een gevolg van (te) veel schuld van de publieke sector. Rentebetalingen geschieden bij te veel schulden door het aanzetten van de geldpers. Bij een te snelle groei van valuta in omloop resulteert inflatie. Hoge publieke schuld maakt het interessanter voor de overheid om inflatie te creëren omdat door inflatie de uitstaande schuld minder waard wordt (althans als de schulden in eenzelfde valuta zijn genoteerd). Het kan dus een uitweg bieden. Maar wel een uitweg met pijnlijke kanten, het maakt opgebouwde pensioenen en spaartegoeden namelijk ook minder waard.

Deflatie is een probleem van private schulden. Doordat private partijen te veel schulden hebben houden zij structureel de hand op de knip. Is het probleem van de vraaguitval die we nu bijvoorbeeld volgens Krugman, Roubini en Koo zien. Zonder vraag naar producten geen inflatie. Zelfs het opblazen van de hoeveelheid geld in omloop (het aanzetten van de geldpers) leidt niet tot inflatie als private partijen het geld dat ze bemachtigen niet uitgeven, maar aanwenden om schulden af te lossen. Het geld wordt effectief weer terug naar de bank gebracht en de geldmultiplier kan zijn werk niet doen.

Hoe zit het nu met de schulden?

Private schulden staan op een zeer hoog niveau, bijvoorbeeld in de VS iets van 2,9 keer het nationale inkomen (gestegen van 2,2 keer in 2000). Publieke schulden zijn stijgende, komt nog iets van 0,8 keer het nationale inkomen bij.

In het huidige gure economische klimaat is de VS trouwens zeker niet het enige land waar publieke schulden snel oplopen. Voorspelling is dat per hoofd van de bevolking van de 10 rijkste landen ter wereld de publieke schuld in 2014 $50000 zal bedragen (voor meer hierover klik hier).

Als en de private en de publieke schuld hoog is dan krijg je een economendebat waarbij de ene partij waarschuwd dat er inflatie komt en de andere dat er deflatie komt. De werkelijkheid zal wel in het midden liggen.

Quote

Mooie scherpe analyse van Braziliaan Anré Lara Resende op de blog van Willem Buiter.

While chronic inflation is essentially a question of excessive debt of the public sector, deflation is essentially a question of excessive debt of the private sector.

Binnenkort toelichting.

Veel mannen in de supermarkt binnenkort?

Veel vrouwen riepen het al, maar mannen blijken in deze crisis echt het zwakke geslacht. Van de blog van professor Mark J. Perry (Flint University) haalde ik 2 plaatjes voor de VS. Sinds het begin van de waarnemingen waren er niet eerder zoveel meer mannen dan vrouwen werkloos. En de laatste maanden groeit het gat ook nog eens extra snel. Verder blijkt dat mannen zowieso kwetsbaarder zijn tijdens recessies. Bekijk maar eens de toename van het aantal mannelijke werklozen tov vrouwelijk werklozen tijdens vorige recessies in de VS (1981-1982, 1990-1991 en 2001). E.e.a. heeft vooral te maken met de sectoren waarin mannen werkzaam zijn. Dat het gat nu exceptioneel groot is heeft vooral te maken met het feit dat veel mannen in de bouw werken en die is zwaarder getroffen dan anders. Als deze statistiek ook maar een beetje vergelijkbaar is met de Nederlandse situatie, en dat is die, dan zullen we binnenkort ook in Nederland veel meer mannen overdag in de supermarkt zien.

W-vormige recessie

Na de voorspellingen over V, U en L-vormige recessie die al bijna gemeen goed in discussies zijn, is er nu een andere variant die wat meer aandacht begint te krijgen. De W vormige recessie: het double dip scenario. De W-vormige recessie ontwikkelt zich eerst als een V-vorm, er is dus een tijdelijk herstel, maar daarna zakken we toch weer terug in een recessie. Het doet me denken aan een gesprek dat ik eerder had met Richard Koo die de Japanse situatie in de jaren '90 beschreef, er ontstaat een economische zigzag mede ingegeven door het op en af bouwen van stimuleringsbeleid.


Volgens Nouriel Roubini (een van de eerste om het double dip scenario te noemen voor de VS) is er een reëel risico dat wij door het stimuleringsbeleid een tijdelijke piek in de economische groei zullen zien. De onderliggende trend in de economie is echter helemaal niet positief en kan pas herstellen als de buffers van gezinnen en huishoudens zijn hersteld en de hoge leverage posities die de afgelopen jaren zijn opgebouwd deels zijn afgebouwd. Hiervoor zullen vooral Amerikaanse (maar ook Britse) gezinnen eerst een aantal jaren moeten sparen. Tot die tijd ontstaat er een soort zigzag in economische groei. Herstel treedt tijdelijk in als er belastingmaatregelen en ander stimuleringsbeleid van kracht worden die de kooplust even aanwakkeren, als bedrijven weer een stukje voorraad opbouwen etc. Onderliggend blijft er echter een zwak sentiment.

Inflatie versus deflatie

Economenland is weer eens heerlijk verdeeld. Paul Krugman schrijft in de New York Times "Suddenly it seems as if everyone is talking about inflation". Ik las het stuk toevallig twee dagen voor ik op mejudice “Inflatie in Nooitgedachtland” van Elmer Sterken las.

Krugman merkt een toenemende aandacht voor inflatie op. Elmer Sterken refereert in zijn stuk over "Inflatie in nooigedachtland" aan een van die stukken, te weten een stuk van Allen Melzer. De zorgen voor inflatie hebben te maken met het zeer expansieve monetaire beleid (en het effect hiervan op de kwaliteit van de balans van de FED) de toenemende Amerikaanse staatschuld, een perceptie van mindere onafhankelijkheid van de FED, de effecten van deze zaken op de wisselkoers van de dollar (en de gevolgen hiervan op importprijzen) en vast nog enkele andere punten. Veel van deze punten hangen ook nog eens onderling samen. Angsten die voor de VS geventileerd worden gaan in meerdere of minder mate ook op voor andere landen.

Zelf weet ik het ook niet hoe groot de tol is die we voor huidig beleid gaan betalen. Ik maak me op de korte termijn geen zorgen over inflatie. Volgens mij is voor inflatie eerst een herstel van de vraag nodig. Zonder (te grote) vraag naar producten geen opwaardse prijsdruk. De vraag zie ik niet snel herstellen (het spijt mij voor de positievo's). Hoewel sommige markten zich misschien stabiliseren, gebeurt dit in een situatie van grote overheidsstimulering en zeer goedkoop geld (in elk geval voor de banken). Het is mij volsterkt onduidelijk of er daadwerkelijk een duurzame stabilisatie van markten is, of dat het effect dat wij nu zien vooral komt door tijdelijke beleidsmaatregelen. Gezien het feit dat banken op dit moment in de EU en de VS juist geld weg zetten bij de centrale banken, en er dus sprake is van krimp van de kredietstrekking, lijkt een echt herstel me nog ver weg. Het ruime monetaire beleid leidt nu nog dus (nog) niet tot grote vraag. Ook de ervaringen van Japan maken dat ik niet direct grote inflatie zorgen heb. Japan heeft nu al jaren een zeer ruim monetair beleid, maar heeft ook al jaren te kampen met zeer lage inflatie en met enige regelmaat deflatie. Daarnaast geldt dat tegen de tijd dat een echt herstel van de economie zich aandient centrale banken de teugels ook nog eens kunnen aanhalen. Zeker in landen waar de monetaire autoriteit onafhankelijk is zal dit ook wel gebeuren.

Bij dit laatste zit mijn twijfel of we daadwerkelijk van inflatie gespaard zullen blijven. De hausse op aandelen, vastgoed en grondstofmarkten is mede veroorzaakt door het ruime monetaire beleid in navolging het klappen van de internet bubbel. Toen zijn de teugels niet tijdig aangehaald waarmee we de huidige crisis hebben ingezaaid.

Wielrennen versus fietsen

Vandaag fietste ik een klimtourtocht pver de veluwe van 100 km. Stralend weer, 26 graden, lekker briesje tegen en 30 heuveltjes (1000 hoogtemeters) om de kuiten wat af te laten zien. Tijdens het fietsen moest ik denken aan 2 boeken die ik recent las: In de woestijn fiets je niet van Peter Delpeut en De Renner van Tim Krabbé. Biede boeken gaan over het gevoel tijdens het fietsen en de reden om te fietsen.

Het boek van Delpeut is uit 2009 het boek van Krabbé een klassieker uit 1978. Peter Delpeut schrijft over het genot van fietsen en het gevoel dat landschappen je kunnen geven. Op zijn fiets is Delpeut op zoek naar leegt en die vindt hij in de woestijn waar hij doorheen fietst. Fietsen is voor hem een vorm van ontspanning en efficiëntie. Fietsen is de echte manier van reizen waarbij je maximaal het landschap in je op kan nemen. Daarom heeft hij ook niets op met het sportelement van fietsen, de focus ligt dan niet meer bij het landschap. In dit kader haalt hij ook een verslag van een fietsreis van Tim Krabbé aan. Krabbé was slechts bezig met zijn plek in het peleton, het koersen, niet met het reizen.

Delpeut beschrijft in 184 pagina's 3 van zijn fietsreizen door woestijn(achtige) gebieden, Tim Krabbé beschrijft in de Renner in 154 pagina's een wielerkoers van 4 uur. De renner gaat juist wel over de fietssport, over het gevoel van het houden van een achterwiel, het gevoel van stuk zitten en alle andere gedachtes die tijdens het fietsen door je hoofd gaan. De Renner beschrijft Krabbé tijdens zijn hoogtij dagen op de fietsen toen hij als amateurprof met enkele grote namen het asfalt deelde.

Terug naar mijn eigen tochtje over de Veluwe van de Driebergse Tour Club. Ik heb meer met Krabbé. Ik heb om me heen gekeken, zag soms mooie dingen. Maar het wiel van mijn fietsmaatje was toch het belangrijkste focuspunt van de dag. En dat mocht niet te ver van mij weg rijden.