Nederland in bankencrisis

Volgens de data van Carmen Reinhart, die zij recentelijk tijdens de Jackson Hall lezing presenteerde verkeerd Nederland in een full blown bankencrisis. De gevolgen van deze crisis zullen volgens haar zijn dat wij de komende 10 jaar matige economische groei zullen kennen, althans als het verleden een goede voorspeller is.

Plaatjes zeggen soms meer

Interview Andrew Bernard op congres productivity and internationalization: a micro data approach

Op het congres dat EZ samen met VU, CBS en ISS organiseerde was een van de key notes van Andrew Bernard. Ik had een leuke discussie met hem over de planet money podcasts en de rap over Keynes en Hayek die hij ook kende (zelf zoeken elders op de site).

Mejudice interviewde hem over zijn verwachtingen voor de handel.

Gevaarlijk spul: The Geithner verdict

De toon in het het debat in de VS wordt steeds vijandiger ten aanzien van China en de vermeende manupulatie van de Yuan. Op vele niveau's in de Amerikaanse administratie klinkt nu een roep om maatregelen tegen vermeende wisselkoers mannipulatie van de Chinezen. Ook de adviseurs van Obama lijken mee te bewegen op deze politieke stroming getuige de opmerkingen van Geithner. Een gevaarlijke ontwikkeling voor de vrijhandel. Een Conflict tussen China en de VS zouden zeer grote gevolgen hebben.

Comparative advantage explained

klik hier

Hoe ver valt het terug?

Het viel een te verwachten, maar de snelheid van het herstel loopt terug.
De vraag is natuurlijk hoe ver?

Grafisch: correlatie tussen markten

Zie hier de relatie tussen verschillende vormen van schuld. Interessant is de ontwikkeling van de Braziliaanse schulden ten opzichte van de EMBI (emerging markets bond index). Toen president Lula gekozen werd was er volgens de berichtgeving veel onzekerheid over zijn economische plannen. Men was bang dat het beleid van deze linkse president tijdens de recessie in 2002 tot een mogelijke crisis in Brazilië zou leiden. Dit zou de hoge risico opslag op de Braziliaanse schuld verklaren. Toen Lula plechtig trouw zwor aan de principes van "verstandig beleid" daalde de risico opslagen voor Brazilië weer. Dat was althans de main stream story.

Als we bewegingen van de Braziliaanse schuld of de schulden van opkomende markten echter afzetten tegen bijvoorbeeld triple A Amerikaanse schuld zien we een zeer vergelijkbare beweging. Welicht was er wel sprake van een bredere risico aversie die ertoe leidde dat de risico opslagen op schuld in 2002 opliepen. Dit zou kunnen komen omdat begin 2002 de omvang van de fraude bij Enron openbaar werd.
Er zijn dus meerdere verklaringen mogelijk als we het hebben over het succes van Lula om de financiële markten gerust te stellen.

Het geeft daarnaast te denken over de mogelijkheden als belegger risico's te diversificeren.

Chinezen houden minder $

In Eurozone hebben we problemen met de schulden van de Zuidelijke EU-Lidstaten. Er zijn steeds minder investeerders die de schulden willen hebben. Vertrouwen in deze lidstaten en hun capaciteit om toekomstige schulden af te betalen heeft over heel dit jaar een sterke deuk opgelopen. Mede hierdoor heeft de euro flink aan terrein verloren ten opzichte van de dollar. Recent heeft ook de angst voor de dubbele dip de positie van de dollar weer versterkt. Zo klinkt het althans in de populaire economische pers.
Maar er is wel wat bijzonders aan de hand met de dollar, de belangrijkste koper van de Amerikaanse schuldpapieren (China) is namelijk zijn belangen aan het afbouwen. Dit blijkt uit de juni data van de US treasury (klik hier). China, maar ook Singapore, Taiwan, Duitsland, het VK en Frankrijk hebben het momentum gebruikt om hun dollarposities af te bouwen. Je kan je toch afvragen of dit niet het vertrouwen in de positie dollar gaat schaden.

Wat volgt op 1,2,3?

Economische modellen die voorspellingen voor de toekomst maken, of die risico's moeten inschatten, hebben last van uitbijters. Een vrij bekent boek hierover is Black Swans. Wat is dit nu eigenlijk. Larry Summers legde het aardig uit. Wat komt er na 1,2,3? Logisch antwoord is 4. Maar het kan ook zijn dat het antwoord 3 is. Immers voor economen is de beste voorspelling voor de situatie van morgen, de situatie van vandaag. Het kan ook 2 zijn immers, er is een natuurlijke trend om terug te keren naar het gemiddelde. Tot slot kan het ook 1 van, zoals Summers zei, What goes around comes around. Dus waar gaan we nu heen?

Van de Summer School

Tijdens mijn Summer School had ik onder andere les van Sala-i-Martin. (de nummer 8 in de top 1000 meest geciteerde economen)

Hij heeft een buitengewoon vermakelijke homepage (zie onderstaand). Je kan je voorstellen dat de colleges van de beste man ook hoog scoorde op amusementswaarde.

http://www.columbia.edu/~xs23/home.html

Waarom het in de VS tegen blijft zitten

Je kan er hele lange analyses van maken waarbij je vooral de vraagkant van de economie niet moet vergeten en het effect van schulden op deze vraag. Je kan ook kijken naar een plaatje als de vraag naar huizen in de VS (de oude pinmachine van Amerikaanse huishoudens) en dat zegt dan ook alweer een hoop.

Vakantie etc

Het was een tijdje stil op de blog. Eerst was ik heel druk, daarna op summer school in Barcelona (erg leuk) en aansluitend op vakantie. Nu weer terug.

New Normal

CNBC heeft het er regelmatig over: the new normal. Voor mensen die niet weten wat het is klik hier voor een geluidsfragment met uitleg.

Spaanse banken staan droog.

Spaanse banken komen bijna niet meer aan geld via de interbancaire markt. Daarom lenen ze nu zwaar via de ECB. Bron:ft blog

De Spaanse overheid betaalt een stevige premie op de obligaties en nog lopen de emissies stroef volgens de marktanalisten.

Dit kan wel eens een zeer serieuze test gaan worden.

Workshop: How to go forward with development? A new role for the private sector.

Voor mensen die de rol van de private sector bij de ontwikkeling van landen willen bediscussiëren. Toegang is gratis. Locatie: ISS, Aula A, Kortenaerkade 12, 2518 AX Den Haag.

Globaal programma:
15.00–15.05 Opening speech by the chairman of the day, Marten van den Berg,
Deputy Director of the Directorate-General for Foreign Economic
Affairs of the Dutch Ministry of Economic Affairs

15.05-15.15 Jan ten Bloemendal. Head of the unit “Business, trade and regional
integration”, Directorate Quality of Operations, Europeaid, European
Commission.

15.15-15.25 Paulus Verschuren, Senior Director Global Health Partnerships, Unilever R&D.

15.25 -15.35 Dickson Combo, employee at Sea-and Shore, a freight network that also
operates in Africa and part of the Moolenaar WMZ Group.

15.35-15.45 Peter Knorringa, professor Private Sector and Development at the ISS.

15.45-16.00 Coffee break

16.00-16.55 Interactive discussion with statements

16.55-17.00 Wrap-up

En daarna natuurlijk een drankje.

Dankzij de Zwitsers

Van je vrienden moet je het hebben. Het sentiment rond e Euro is extreem negatief de afgelopen tijd, en de Eurokoers heeft er al stevig onder te lijden gehad (=/- -17% tov de $ dit jaar). Maar zonder de Zwitsers was het nogwel wat meer geweest. Wat blijft de Zwitserse Euro reserves zijn 50% gestegen in 1 maand!! Het land van de dure klokjes heeft nu 262 miljard Euro's op de plank liggen, een maand geleden was dit nog 146 miljard. Zonder deze stevige interventie was de Euro de afgelopen maand zeker een stuk verder onderuit gegaan.

Wantrouwen in de euro deel 3

"China maintained that the eurozone was an important investment destination for its FX reserves the week before last… But they would say that wouldn’t they? They are sitting on a lot of exposure to the eurozone and saying that they are considering their options would just push it lower … No large central bank is going to openly say it is reconsidering its euro exposure; it would be self defeating …" Aldus Peter Garnham van het FT. En hij heeft gelijk.

Geen spanning in de Eurozone, maar wel spanning

http://www.ft.com/cms/s/0/9473978e-72e7-11df-9161-00144feabdc0.html

Warning hit the UK

De baten van handel

www.youtube.com/watch?v=YwW_zZlBVMg

Wantrouwen Euro deel 2

In het weekend blogde ik al over de oplopende ted spread. Sinds het weekend is de Euro verder gezakt en was het Spanje bijna niet gelukt om een obligatielening te plaatsen. Gister wilde de Spaanse overheid €8mrd ophalen. Ondanks historisch hoge rente was de intekening zo beperkt dat uiteindelijk besloten is €1,5 mrd minder te plaatsen. De soap wordt donderdag vervolgd als Spanje nieuwe 10 jaars leningen in de markt wil zetten.

Mooie titel

Erg leuk. Ga een paar colleges verzorgen op Nyenrode. In het Engels klinkt het ook nog best chique: senior lecturer

http://www.nyenrode.nl/FACULTYANDRESEARCH/INTERNATIONAL/FACULTY/Pages/Default.aspx

Wantrouwen in Europees steunpakket

Ondanks de grote woorden over het Europese noodfonds van 750 miljard euro hebben de markten er nog niet heel veel vertrouwen in. Bij de banken lijkt het onderlinge vertrouwen behoorlijk aangetast. Het is nu een belangrijk spelletje geworden om in te schatten wie voor hoeveel bloot staat aan potentiele risicovolle Euroleningen. Het is een beetje hetzelfde als rond Lehman, maar dan nog op en beperktere schaal (zowel qua miljarden als qua diepte van het wantrouwen). Wat kunnen we volgen de komende tijd om te zien hoe het verder gaat? De TED spread (volgens de meeste de meest zuivere indicator van risico), deze is al opgelopen van 0,10 naar 0,29 het hoogste niveau sinds augustus vorig jaar.

Wie is er nu lui?

Grappig, en wellicht weer een valse statistiek. Maar de OECD laat het volgende zien over het aantal gewerkte uren per week.

Wat blijkt die "luie Grieken" werken volgens de OECD een stuk meer dan de kritische Duitsers, om nog maar te zwijgen over onszelf. Je zou bijna begrijpen waarom ze zo jong met pensioen gaan/willen.

Reservemunt? Nee reservemetaal

De Amerikaanse economie staat er al een tijdje niet florisant voor. Het huishoudboekje van de Amerikaanse staat wekt ook zorgen. De afgelopen weken is ook de Euro van zijn voetsuk gevallen. Dus waar moet je nu als zelf respecterende centrale bank uit China, Saudi-Arbabie of andere Golfstaat? Wel nu het blijkt dat de Dollar nog steeds populair is, maar dan hebben we het wel over de Australische en de Canadese. Helaas zijn deze markten niet zo liquide. De Braziliaanse Real kan volgens sommige op termijn uitkomst bieden, maar nu nog niet. Dus kopen de centrale banken van China en andere opkomende markten meer goud, maar ook wat zilver en platina. Centrale banken zijn overigens niet de enige die in de edelmatelen vluchten. Historisch gezien zijn de metalen veel meer bestand tegen inflatoire druk waardoor ze ook bij andere partijen nu een stukje populairder worden. Gevolg, flinke prijstijgingen.

Negatieve innovatie

Het is een onderwerp waar ik niet zo vaak over blog, zeg maar bijna nooit. Maar innovatie is niet het manna from heaven waarvoor sommige economen en beleidsmakers het (hebben ge) houden. Innovatie is nu juist een van die zaken die erg complex is en waarvan we te weinig weten. Dan bedoel ik niet macro-economisch. Daar kan je natuurlijk zeggen dat innovatie positief bijdraagt aan economische groei. Dat verband bestond in elk geval zeker tot 2008. En bestaat op veel terreinen nog steeds.
Maar als je dieper gaat kijken, zitten er veel haken of ogen. Vooral in (vitale) netwerken blijken innovaties soms onbedoelde of minder onbedoelde maatschappelijke gevolgen te hebben. Neem nu de innovatie in de finaciële sector, prachtig allemaal heeft ons veel goeds gebracht, maar het blijkt toch elementen van negatieve innovatie te hebben. Eerst hebben we daaraan mogen proeven in het kader van de kredietcrisis, en nu ook in het kader van de landencrisis/ sovereign debt crisis. Immers hoe ver was Griekenland gekomen zonder de cross-currencyswap van Goldman Sachs? Negatieve innovatie dus die grote maatschappelijke gevolgen heeft doordat netwerksystemen door innovatie in gevaar zijn gebracht.
Wat is dan de oplossing? Niet innoveren zeker niet, maar wel meer verstand van wat er binnen sectoren en binnen netwerken gebeurt. Heel afgezaagd, maar ik neig toch naar beter (wat niet het zelfde is als strenger) toezicht.

Economie rap

Ik heb hem ook maar als tool op de blog gezet, want leerzaam en laagdrempelig. Wanneer functioneert een markt? Wat zijn de principes van de economie, leer het door de vraag en aanbodrap

Moral hazard banken worden moral hazard landen?

Een aantal zware bevallingen zijn gedaan het afgelopen weekend.
1) Er komt een vrij substantieel fonds om landen die een financieel te groot jasje aan hebben gehad te helpen. Wat het effect daarvan op het gedrag van die landen zal zijn moeten we maar zien in de toekomst. De economie kent het begrip moral hazard in het Nederlands: Moreel gevaar waarmee wordt bedoeld dat iemand zich risicovoller gaat gedragen, zodra hij verzekerd is. Of dat effect hier opgaat zal de tijd leren.
2) Er komen EU bonds toch een kleine vorm van financiële innovatie. Ik ben wel benieuwd in de rating en rente op dit nieuwe product.
3) De monetaire bommenwerpers rukken uit. Gister al is de ECB begonnen met het opkopen van staatsobligaties van Europese landen. De quantitative easing is daarmee ingezet. Na exotische producten van banken als onderpand te accepteren krijgt de balans van de ECB nu ook "exotische staatsobligaties" op de balans. Het is eigenlijk gelijk aan wat de FED, BoE en BoJ al een tijdje doen. Maar binnen de Eurozone nieuw. Het zal zeker de angst voor toekomstige inflatie aanwakkeren. Gelukkig is er wel wat speling aangezien er in het meerendeel van de EU landen de private sector aan het deleveragen is (zoals blijkt uit de gegevens over de kredietverstrekking en de bank lendingsurveys van de ECB). En zonder vraag naar producten geen inflatie. Vraag is wanneer dit proces omslaat.

Conferentie microdata 2010

Voor het werk bezig met het organiseren van een conferentie vol internationale toppers. Onderwerp Productivity and internationalisation: A microdata approach

Er is ook een mooie site van de conferentie microdata klik hier

Of bezoek http://microdata2010.nl t.z.t. zullen ook de papers op deze site verschijnen.

Aantallen sovereign defaults

Overzicht sovereign defaults Europa

Zijn de Grieken zielig?

Nee en ja. Nee, want het is de erfenis van een te royaal leven met te hoge loonstijgingen tov andere landen, te veel uitgaven met te veel geleend geld, met te weinig hervormingen. Het geld kon tegen relatief lage rente door de veiligheid van de euro jaren lang geleend en gespendeerd worden door zowel de overheid als de huishoudens. Nu volgt de rekening voor het leven op te grote voet. Dus eigenlijk eigen schuld dikke bult.
Maar helemaal niet zielig, nou niet helemaal. De enige uitweg voor Grieken is deflatie, waarmee ik bedoel dat de Grieken moeten zorgen dat hun kostenniveau daalt tov hun concurrenten. Zo'n deflatoir proces is echter erg pijnlijk. Het vergt een aanpassing van de lonen en prijzen in Griekenland. Gaat gepaard met economische krimp en hoge werkloosheid, wat het probleem van de hoge schulden voor de huishoudens alleen maar erger gaat maken. Ter illustratie Standard en Poor ramen dat de Griekse economie pas rond 2017 weer op het piek niveau 2008 zal zitten. Al die tussenliggende tijd zal de gemiddelde Griek met een lager inkomen zijn schulden moeten aflossen en rente moeten betalen. Het is eigen schuld dikke bult, maar toch wel een beetje zielig.

De zegen van een grote bankensector

Echt een enorme zegen zo'n grote financiële sector in Nederland. Evenals de hoge kwaliteit van het risicomanagement overigens.

Baltische staten

Ik ga dit jaar op vakantie naar de Baltische staten. Daar ga ik rondtrekken. Aardig is dan eens even te kijken hoe het gaat met zo'n land, of in dit geval met die landen. Welnu een stuk beter dan ik dacht en een mooi voorbeeld voor de Grieken. Na een stevige economische krimp (Estland -15%, Letland -18.5% en Litouwen -15.3%) begin 2009 zal er tijdens mijn zomervakantie wellicht alweer de eerste tekenen van groei te bespeuren zijn. Knapper nog, ondanks de enorme economische krimp heeft de overheid het vertrouwen van de financiële markten weten terug te winnen. De credit default swaps (zeg maar maar de financiële thermometer voor wanbetaling) voor de Baltische staten zijn weer terug op niveau's van voor de crisis of iets daarboven. Dit terwijl de premies eind 2008, eerste helft 2009 op grote hoogtes stonden (ook hoger dan die van Griekenland voordat de Grieken hulp vroegen). Dit komt doordat de Baltische tijgers een geloofwaardig pakket pijnlijke bezuinigingen hebben weten door te voeren. Daar kunnen de Grieken nog wat van leren.

Conferentie over internationalisering en micro-data.

Het onderwerp klinkt een beetje sullig, maar is voor een open land als Nederland zeer relevant. Wij verdienen immers zo'n beetje al ons brood (beleg) in het buitenland. Het meten hiervan blijkt echter zeer complex.

Met Henri de Groot, Harry Garretsen, Fabienne Fortanier en Peter van Bergeijk werken we aan een conferentie die een nieuwe zwengel moet geven aan het internationaliseringsdebat in de Nederlandse wetenschap en binnen het beleid. In de conferentie zullen we onder andere stil staan bij de vraag wat meten we nu eigenlijk als we modellen draaien over de effecten van internationalisering? Zitten er toevallig addertjes onder het gras?

We hebben al een indrukwekkende lijst keynote speakers binnen gehaald waaronder Bradfort Jensen, Peter Schott, Joachim Wagner, Andrew B Bernard, Robin Lynch en Art Ridgeway. Het programma begint ook redelijk vorm te krijgen. Vandaag de eerste officiële vooraankondiging op internet zie hier

Griekseschuld krijgt hartaanval

Oranjelijn is rente op Griekseschuld (2jr), witte lijn de Engelse

Overheidsschuldencrisis en verzekeraars

De veenbrand die de Griekse overheidsfinanciën misschien veroorzaakt kan nog wel eens onverwachte slachtoffers maken. Op 15 april heeft de Europese Commissie pensioentoezichthouders overrulled die strengere kapitaaleisen aan pensioenfondsen wilde opleggen. Gevolg is dat de pensioenfondsen mogen werken met risicomodellen waarin staatsobligaties risicovrij zijn.....tsja

Duitse banken Franse banken

Zou de reden achter de sterke steun van de Fransen voor het reddingsplan voor Griekenland liggen aan het feit dat Franse banken €75 miljard aan Griekse staatsoblogaties op de balans hebben staan? En dat een failliet van Griekenland Franse en andere Europese banken in een nieuwe crisis kan storten? In dat geval zouden ook de Duitsers het plan van harte moeten steunen daar hebben de banken €45 miljard aan Griekse staatsobligaties in de boeken. Dat is in potentie een stuk grotere schade dan de bijdrage van €8,4 miljard die de Duitsers aan (het eerste deel van) de redding van de Griekse overheidsfinanciën moeten betalen.

Grondstoffen

Er is wat aandacht voor de schaartste aan grondstoffen en opkomend "rescource nationalism". Ik zie ook risico's daar waar er maar 1 aanbieder van een schaars goed is, wat eventueel ook nog eens een staat kan blijken te zijn. Als je echter prijs en hoeveelheid tegen elkaar afzet blijkt dat zelfs van de hele zeldzame grondstoffen het aanbod nog wel op de prijs reageert.

EMU schuld

Normaal waag ik me niet aan politieke uitspraken. Dus ik quote gewoon: "Vanuit economische theoretisch perspectief zijn echter zowel de 60% EMUschuld norm als een schuld van 0% willekeurig. Dit geldt dus ook voor de hiervan afgeleide normen voor tekort."Aldus het CPB.

Nederlandse schuld 92% in buitenlandse handen

In economenland kijken veel mensen naar het bezit van Amerikaans schuldpapier. Daar wisselen Japan en China stuivertje om wie het meeste treasury bonds in het bezit heeft. Maar hoe zit het nu met de Nederlandse staatsschuld? in 2008 en 2009 werd voor 70 miljard aan nieuw schuldpapier door de staat uitgegeven. Het grootste gedeelte van deze schuld is gekocht door private partijen uit OESo landen. Het gaat hier dan om 50%. De andere 50% is gekocht door centrale banken van andere landen, vooral de centrale banken van Japan en opkomende economieën vergrootte hun bezit. In totaal werd 92% van de Nederlandse staatschuld de afgelopen 2 jaar verkocht aan buitenlandse partijen.

2e openbare optreden Rijkman Groenink

Deze week nam Rijkman Groenink plaats op de bank van de UvA studievereniging Sefa. Dit in het kader van de zogenaamde "Room for discussion" sessies. In de lawaaierige centrale hal van de universiteit worden bekende mensen uit bedrijfsleven en politiek geïnterviewd door een student met iets te lang haar in een keurig suit-supplypak. Het type student waar Youp van 't Hek zich zo graag bier mee drinkt.
In deze setting gaf Groenink zijn 2e openbare optreden na de vijandige overname van ABN-Amro door het bankentrio. Groenink was "als van ouds" aldus verschillende media. Hij was vol zelfvertrouwen en nog steeds verbolgen dat zijn mooie bank te grabbel was gegooid. Verder hadden jan en alleman van alles fout gedaan en zou de ABN op eigen kracht een groot deel van de kredietcrisis hebben overleefd. Ook was het allemaal misperceptie over zijn bank. Onder zijn leiding was de bank concurrerend, helemaal niet duur en zeer winstgevend.
Ik ken de beste man niet, dus ik moet eigenlijk niet oordelen. Maar ik wordt er wel erg moe van. De staat heeft inmiddels 30 mrd in de gezonde bank van Groenink moeten pompen. RBS heeft naar eigen zeggen tientallen miljarden moeten afschrijven op hun deel van de ABN overname omdat er veel meer slechte risico's in zaten dan gedacht. Nu blijkt ABN ook nog het grootste slachtoffer te zijn van de fraude die Goldman Sachs heeft gepleegd, geen andere bank leed zoveel verlies op de Goldman producten (841 mln). Lees geen andere bank was zo dom zoveel slechte Goldman producten te kopen. Maar nee hoor, volgens Groenink heeft hij geen fouten gemaakt, was zijn bank de beste, waren er maar beperkt slechte risico's. Zucht.

Waar zien we de risico's terug?

Keynes versus Hayek

De Keynes versus Hayek rap, inhoudelijk nog kloppend ook, over de boom-bustcycle. Grappig.
http://www.youtube.com/watch?v=fifDL3Shbi0&feature=related

Bedrijfswinsten 2010 & 2011

Het IBES (Institutional Brokers' Estimate System) verzamelt sinds 1987 op mondiaal niveau, voor 45.000 bedrijven in 70 markten de prognoses over de winstverwachting van bedrijven. In de ruim 20 jaar bleek dat in 8 van de 10 gevallen de prognoses te positief waren. Nu voorspellen ze een gemiddelde groei van bedrijfswinsten in 2010 met meer dan 30% en in 2011 met nog eens ruim 20%. Je kan er vergif op innemen dat deze voorspellingen bij die 80% te optimistische voorspellingen gaat horen (vooral voor 2011). Waarom? Belangrijke drijvende factoren achter sterke bedrijfswinsten/ afzetgroei vallen weg de komende jaren zoals: dalende balstingsdruk, consumptie van overwaarde eigen huis, dalende financieringskosten om er maar eens een paar te noemen.

Realistisch versus behoedzaam scenario

Deze week zijn de heroverwegingswerkgroepen met mogelijke bezuinigingsopties gekomen. Lijvige werkjes, alles bij elkaar zo'n 1000 pagina's. De eerste stroom aan kritiek is al losgekomen. Ik ga me daar verder niet aan wagen. Een feit is echter dat als aan het begin van de kabinetsperiode voor het behoedzame groeiscenario was gekozen voor het opstellen van de kabinetsplannen in plaats van het realistische scenario, we nu structureel 6 miljard minder bezuinigingsopgave hadden gehad. M.a.w. de bezuinigingsopgave was 1/3e kleiner geweest.

Sommige cijfers blijven leuk

In januari 2008 waren er wereldwijd 12 bedrijven met een tripple A rating. Tegelijk waren er 64000 triple A rated "structured finance products". Of de kapitaalmarkten waren wel extreem efficiënt is het distribueren van risico's naar de juiste partijen. Of je kan je afvragen waarom er niet wat meer mensen achterdochtig werden/ vraagtekens zette bij de kwaliteit van het functioneren van de kapitaalmarkten.

Offshoring van banen uit Nederland

Met Désirée van Gorp van Nyenrode deden we een onderzoek naar de offshoring patronen van Nederlandse bedrijven en hun intenties. Veel leuke resultaten, maar wat in het oog sprong van de media was vooral dat ook hoger opgeleide/beter betaalde werknemers geraakt worden. 38% van de verdwenen banen hadden een boven modaal inkomen. Aardig om het beeld eens te ontkrachten dat het vooral laag geschoolde werknemers zou treffen. Het plaatje klopt aardig met wat Bhagwati en Blinder er recenter over schreven. Verder leuk, een vrij groot aantal bedrijven zegt ook weer activiteiten terug te halen (17%). Het verplaatsen van activiteiten blijkt toch een lastiger spelletje dan gedacht voor vrij veel bedrijven.

Straus Kahn, tsja

IMF topman Straus Kahn zei in Boekarest: "Als de Europeanen niet snel reageren, zal binnen tien of twintig jaar de wedstrijd gespeeld worden tussen de VS en Azië en zal Europa aan de kant blijven''. Dit alles naar aanleiding van het Europees optreden rond Griekenland.

Waar zagen wij dit eerder?

De aandacht voor schuldposities van private bedrijven en staten neemt sterk toe de laatste tijd. Eerder schreef ik op deze blog over de balansrecessie waarbij de waarde van de schulden groter zijn dan de waarde van het bedrijf. Gevolg hiervan zelf mar lage rente lenen die bedrijven niets extra, investeren iets etc. Primaire proces wordt schuldaflossing. Een steeds grotere groep beleggers en economen erkent het bestaan van dit risico/probleem. In dat kader even dit geluid uit "de markt": Rolf Nuijens, director bij de Intermediate Capital Group, een van de leidende schuldbeleggers in Europa, denkt dat bedrijven die met een hoge schuld zijn opgezadeld straks van hun banken en hun private-equityeigenaren ook geen kapitaal meer krijgen voor investeringen. Dit omdat de schuld in veel gevallen hoger is dan de waarde van het bedrijf.

Dan nog antwoord op de vraag waar zagen wij dit eerder: Japan jaren '90 en op grote schaal.

Beter laat dan nooit

Al een tijdje had ik wat info over de groei in Nederland en Duitsland en het belang van met name China voor de groeicijfers die er nu geschreven worden. Ik kwam er alleen niet aan toe het te posten. Simpel gezegd komt het eropneer dat Nederland en Duitsland het laatste kwartaal 2009 nog in de krimp hadden gezeten zonder de Chinezen. Dit is knap omdat het aandeel van China (of Azië in de breedte) in de export van Duitsland en Nederland relatief beperkt is, zo rond de 10%. Het zegt dus veel over de sterkte van de economische groei in Azië op dit moment. De uitvoer naar die regio lag afgelopenj jaar gemiddeld zo’n 40% hoger dan een jaar eerder. Zelf met bescheiden belang in de totale uitvoer draag je dan toch lekker bij.

Vertraging op de blog

Eerst was ik op wintersport, toen lag internet eruit, en daarna had ik wat gezondheidsperikelen. Kortom weinig blogs de laatste weken. Maar vanaf heden gaan we het weer rustig opstarten.

Gevolgen balansrecessie

Er is een groeiend aantal publicaties dat erop duidt dat vele landen wereldwijd in een balansrecessie zitten, of op zijn minst delen van economiën balansproblemen hebben. In dit kader is het onder andere aardig het rapport van het McKinsey Global Institute te lezen. In landen als Spanje, VS, Japan, Ierland, VK, Zuid-Korea, Canada zijn schulden bij huishoudens erg hoog. Gevolg is dat private partijen bij de huidige onzekerheid over hun financiële toekomst harder bezig zijn met het aflossen van schulden dan met nieuwe investeringen. Om in dit klimaat hard te bezuinigen zal meer pijn doen dan noodzakelijk en is onverstandig. Kijk in dit kader ook eens naar de blogs van de chief economist van het IMF Blanchard.

Het is niet dat ik denk dat er niet bezuinigd moet worden. De ontwikkelng van overheidsschulden is beangstigend. In dit kader schetst het artikel van de BIS "The future of public debt: projections and implications" een aardig vervelend plaatje. We zullen dus echt iets moeten gaan doen aan het tempo waarin de overheidschuld oploopt. Ik denk echter dat we serieus moeten kijken of de opbrengsten van een hogere productie nu door overheidsstimulering een hoger rendement oplevert dan de toekomstige kosten van de staatsschuld. Alternatief is dat we nu te snel het broze herstel, waarin de private sector in westerse landen überhaupt nog geen deelneemt, de nek omdraaien. Leuke boodschap is het niet. Maar de private sector moet herstellen van excessieve schulden. De overheid moet dit gat helaas opvullen. Hiervoor gaan we een hoge prijs betalen in de vorm van hogere staatsschulden die later moeten worden afbetaald en waarover we rente verschuldigd zijn.

Figuur: Rente tov nationale inkomen volgens BIS

Maar laten we de kosten voor de toekomst niet onnodig hoog maken door dezelfde fouten te maken als Japan in de jaren 90, door te vroeg te stoppen met stimuleren.

Investeringen nog steeds ver onder oude niveau's

Waarmee ik overigens niet wil zeggen dat het onlogisch is. Er nu eenmaal een fundamentele heroriëntatie over toekomstige groei en risico's geweest. Dus het zou niet logisch zijn om weer snel op oude niveau te zitten na de klap van 2008-2009

Schuldencrisis

Uitsplitsing economische groei VS

Risicospreiding in de financiële sector

Dat financiële markten misschien niet zo efficiënt zijn als sommige economen beweren is al bijna geen twistpunt meer. Dat risicomodellen niet goed functioneren weten we sinds het debacle met de sub-primeleningen ook. Risico modellen worden echter nog steeds erg veel gebruikt. Wat ik me nu afvraag is het volgende. Mede door de crisis zien we een verdere concentratie in de financiële sector. Hierin komt ook geen verandering door regelgeving, althans zo ziet het er nu niet uit. De grootste 10 financiële instellingen ter wereld bezaten gezamenlijk in 2000 meer dan 70% van alle assets die verhandeld worden. Wat is nu het effect van de verdere concentratie op de financiële stabiliteit? En hoe kan met zo weinig spelers, die ook bijna allemaal dezelfde handelsmethode hanteren, nu efficiënt risico's gespreid worden? Het antwoord weet ik ook niet, maar dit zal t.z.t. zeker weer problemen opleveren.

Begrotingstekort VS

Afgelopen week bezocht ik verschillende plaatsen in de VS en had ik leuke discussies over de politieke situatie en de economie. Een opvallend puntje waar ik onder andere bij Pimco en de Conference Board op werd gewezen was dat de prognoses voor het begrotingstekort door de economische adviseurs van Obama erg optimistisch zijn (eerder wees de economist hier ook al op). De administratie rekent met een economische groei van 4% vanaf ik dacht 2014. Het Congressional Budget Office, dat het congres van info voorziet rekent met 2,5% economische groei. Zie hier weer een mooie bron van spanning. Wie heeft nu waarschijnlijk gelijk? Wel nu, geen van beide denk ik. De gemiddelde groei van de VS ligt op 2,3%, een goede analyse van Pimco zet de voorspellingen voor komende jaren op 1-2%. Dat laatste lijkt mij meest plausibel. We zullen zien.

De koekjestrommel van ome Ben

Toen ik nog op de middelbare school zat mocht ik als ik thuis kwam altijd een stroopwafel pakken uit de grote koekjestrommel in de antieke kast. Ook Ben Bernanke heeft zo'n koekjestrommel, sterker nog een hele grote waaruit de banken in de VS al heel lang heel veel mogen pakken. De banken kregen rentebiscuit, de rente ging tussen augustus 2007 en december 2008 van 5,25% naar 0,25%. De banken en economie kregen opkoopwafels, de FED heeft "slechte hypotheekschulden opgekocht en deed aan kwantitatieve verruiming door het rechtstreeks opkopen van langlopende overheidschulden. De banken kregen kortingskoekjes, wat zoveel wil zeggen dat banken onder het discount window van de FED voor een prikje geld bij de FED konden lenen (zodat ze dat niet van elkaar hoeven te doen). Al dit lekkers moet natuurlijk een keer op houden, en dat heeft Ben Bernanke deze week ook gezegd. Maar ome Ben was niet erg streng, het zou pas "op enig moment"gebeuren, wat in de praktijk nog wel een paar maanden dikke winsten voor de banken zal betekenen.

Overlevingskansen van een monetaire unie

Waarom daalt de euro zo hard en wat is al die paniek over de schulden van Griekenland, Spanje en Portugal? Immers, die oplopende rente werk disciplinerend voor de landen in kwestie, die moeten wegens de hogere premies meer betalen voor hun leningen en worden daardoor extra geprikkeld orde op zaken te stellen. Dat klopt natuurlijk en hopelijk werkt het ook zo. Er is echter ook wat historisch materiaal over monetaire unies voor handen.

1) De scandinavische muntunie redde het van 1873-1920
2) De duitse monetaire unie redde het van 1857-1914
3) Monetaire unie van de Sovjet-Unie redde het ook niet.

Kortom, om met Helmut Kohl te spreken "De recente geschiedenis leert ons dat het idee om een economische en monetaire unie overeind te houden zonder politieke unie, een dwaling is." Nu maar hopen dat Helmut het verkeerd had. En de landen langs Europa's randen tijdig orde op zaken weten te stellen.

Hoe lang zou dat nog goed gaan?

Zie hieronder de spreads op 10 jarige overheidsobligaties. Duitsland is de benchmark.

Political Risk Map AON

AON presenteert elk jaar een political risk map. Deze studie geeft aan wat de grootste risico's zijn voor investeerders en dus, waar je als investeerder op moet letten. Conclusies van het onderzoek over 2009 worden beïnvloed door de economische crisis. Het werd in 2009 riskanter om te investeren, "de wereld werd onveiliger en in stabieler door de crisis".

Acht landen zijn opgewaardeerd naar een lager risiconiveau: Albanië, Myanmar/Birma, Colombia, Zuid-Afrika, Sri Lanka, Oost-Timor, Vanuatu (eilandengroep in de Stille Oceaan), Vietnam en de Speciale Bestuurlijke Regio Hongkong van de Volksrepubliek China.

Achttien landen kenden omstandigheden die juist hebben geleid tot een verhoging van het risiconiveau: Algerije, Argentinië, El Salvador, Equatoriaal-Guinea, Ghana, Honduras, Kazachstan, Letland, Madagaskar, Mauritanië, de Filippijnen, Porto Rico, de Seychellen, Sudan, de Verenigde Arabische Emiraten, Oekraïne, Venezuela en Jemen.

Voor landen als Argentinië en Letland kwam de down grade door de staat van de overheidsfinanciën en door de onrust die de harde ingrepen in die nodig zijn om die financiën weer op orde te brengen.

Verder werden de spanningen rond voldoende drinkwater en voedsel voor de toekomst aangekaart. Misschien allemaal niet nieuw, maar wel erg informatie, zeker door de plaatjes.

Reclame

Het is bij hoge uitzondering, maar ik ga een beetje reclame maken voor een boek dat morgen (maandag 1 feb) uitkomt. Het gaat om "On the brínk". De memoires van Herny paulson. Wellicht valt het boek wat tegen, dat kan natuurlijk. Maar het is zowiezo de moeite waar wegens het inside perspectief vanuit de het crisiscentrum van de financiële crisis. Hoe verging het rond de val van Lehman? Waarom heeft Barclays Lehman niet overgenomen, terwijl dit de enige kandidaat was en garanties werden gegeven rond de waarde van de Lehman activa. En vast nog vele andere fascinerende perspectieven. Kortom, lezen dus.

Balansherstel en de economie: ook IMF en Mc Kinsey pikken het op

Dominique Strauss-Kahn sprak in sombere woorden over de wereldeconomie (klik hier). Veel van wat hij zegt lijkt te duiden op geloof in een balansrecessie. Volgens Strauss-Kahn zal het proces van balansherstel bepalend zijn voor voor het verdere verloop van het economische herstel, lees het herstel van de vraagzijde van de economie. Daarbij heeft hij eerder al aangegeven dat het oude groeimodel, veel consumptie in het Westen gefinancierd door het Oosten, dood is. We leven in een wereld die nog het meeste lijkt op Japan in de jaren '90. Kortom sombere woorden in deze tijden waar de meeste zoveel lichtpuntjes zien.

Ook de commerciële adviestak begint de balansrecessie te omarmen. In het rapport "Debt and deleveraging: The global credit bubble and its economic consequences" verzamelen de McKinsey jongens gegevens over schulden en leverage bij huishoudens, bedrijven, commercieel vastgoed en overheden. McKinsey stelt dat grote financiële crises bijna altijd gevolgd worden door een periode van delevarageing, waarbij de schulden gemiddeld met 25% worden gereduceerd. Gevolgen zijn enkele jaren van zeer magere economische ontwikkelingen. Verder stelt McKinsey dat data over leverage moeilijkverkrijgbaar en imperfect zijn. Maar daar waren Jan-Hein en ik al achter gekomen toen wij ons artikel voor het kwartaaltijdschrift economie vorig voorjaar schreven.

Problemen grondstoffenmarkten

Er is de laatste tijd weer wat aandacht voor de zogenaamde zeldzame aardmetalen. En wat blijkt, er is een tekort aan, overheden wereldwijd verstoren de markt, en de markt zelf lijkt geen rekening te willen houden met toekomstige tekorten. Dit laatste mede omdat het bedrijf wat als eerste zou gaan piepen over tekorten aan zeldzame aardmetalen voor hun productieproces belangrijke concurrentiegevoelige informatie vrijgeeft, waardoor zijn inkoopposities zullen verslechteren en wellicht zelfs zijn marktaandeel ziet verminderen (voorwaarde dat het onzekerheid bij de eindgebruiker losmaakt). Dit lijkt mij een typisch voorbeeld van een prisoners dillemma. Uiteindelijk wint geen van de producenten (en komen de kosten bij de maatschappij neer).

Zeepbel economie

Het moeilijke van het lezen van waarderingen van bezit is dat we gemiddeld, efficiënte markthypothese ten spijt, geen inzicht hebben in een reële waardering. Dit is op geen enkele wijze een originele gedachte van mijzelf. Keynes schreef al"It is the nature of organized investment markets, under the influence of purchasers largely ignorant of what they are buying and of speculators who are more concerned with forecasting the next shift of market sentiment than with a reasonable estimate of the future yield of capital assets, that, when disillusion falls upon a over-optimistic and over-bought market, it should fall with sudden and even catastrophic force." De waarderingen van bellegingsproducten worden dus grotendeels bepaald door rationeel kuddengedrag. Ik noem het rationeel, omdat het mee gaan in de hype zeer winstgevend is als je er goed in bent. Het werkelijk goed waarderen van beleggingsproducten is dit niet persé.

Dat gezegd hebbende, als we kijken naar de huidige aandelenprijzen en huizenprijzen zijn die historisch gezien nog steeds vrij hoog. Koerswinstverhoudingen liggen nog steeds 50% boven hun lange termijn gemiddelde (bron: Smithers &Co). Dividendrendementen liggen rond de 2% op Wall Street daar waar dit historisch rond de 4,5% ligt. Huizenprijzen in het VK, Frankrijk, Spanje en Australië liggen ook nog steeds zo'n 30% tot 50% boven historische gemiddelde (zie ook onderstaande plaatje uit de economist).

Maar goed dit is allemaal niet erg winstgevende kennis zolang de zeepbel verder opblaast.

Economie VS nog geen feestje

Deze week toch weer wat tekenen dat duurzaam herstel van de economie van de VS nog geen feit is. Tegen de verwachtingen in loopt de werkloosheid weer op, in december verloren 84000 personen hun baan. Nu zijn dat soort cijfers notoire voor hun bijstellingen. Deze cijfers tonen toch weer dat ondanks forse overheidsstimulering de economische motor nog niet lekker draait.

Tweede teken dat de economie van de VS de weg naar herstel niet heeft gevonden zijn de spectaculaire afname van de consumenten schulden. Zo'n 70% van de economie in de VS is afhankelijk van de consument. De historisch grootste daling van het consumentenkrediet van $17,5 miljard in een maand (november) zal ongetwijfeld gevoeld worden.