Balance sheet recession

Eerder dit jaar (april) tijdens een bijeenkomst met Koo over balance sheet recessions wilde Han de Jong er nog niet erg aan dat we wellicht in een balance sheet recession zaten. Althans niet voor Nederland, mischien wel in de VS.

Kennelijk is de misschien voor de VS komen te vervallen in de loop van het jaar gegeven de zinnen die ik uit het weekly macro comment van de ABN Amro kopieer:
" Uit de flow-of-funds-cijfers blijkt dat de schuldenlast in de VS blijft dalen. Deze crisis wordt wel een balance-sheet recession genoemd omdat de recessie begon toen enorme vermogensverliezen zorgden voor sterk teruglopende bestedingen. Het weer op orde brengen van de balans (met
name van banken en gezinnen) is de grondoorzaak van de huidige recessie."

Rest van het weekly comment is hier te vinden.

De publicaties van dit jaar

Het is een aardige vangst eigenlijk. 4 keer in de ESB, 1 keer het kwartaalschrift economie en 1 keer in new frontiers of economic diplomacy. Ik zet ze ter afronding van het jaar eens bij elkaar.

Nieuwe tool op deze blog

Links op de blog treffen jullie de nieuwste tool op deze blog. Speciaal voor de speurders: op trefwoord deze blog doorzoeken. ik zou zeggen test het eens uit. mij beviel de functie prima.

Crisis bij individue begint pas net

Toen de macro economische berichten negatiever werden bleven de Nederlandse consumenten eerst nog stevig geld uitgeven. Door de tsunami aan negatieve berichtgeving hielden consumenten later de hand meer op de knip. Vooral waar het duurzame goederen betreft ging de portefeuille op slot, tot en met de dag van vandaag.

Echter, daar waar de Nederlandse consument vorig jaar nog "los ging" op de uitgaven voor kerst en sinterklaas lijkt men dit jaar wat voorzichtiger. Onderzoek van TNS NIPO wijst erop dat huishoudens van plan zijn de feestdagen goedkoper door te brengen dan vorig jaar. Ruim een kwart (27%) schroeft de decemberuitgaven terug, terwijl zes op de tien (62%) de bestedingen op peil houdt. Een op de tien (10%) huishoudens geeft juist meer geld uit dan vorig jaar. Per saldo lopen de bestedingen terug.

Een beetje spaarzaamheid is helemaal niet verkeerd. Wat dat betreft stemt de TNS enquete mij helemaal niet somber. Het is echter wel het zoveelste teken dat het economisch herstel op zijn best broos is.

De koers van de dollar

Vandaag hadden wij een interne presentatie over de dollarkoers. Geen opmerkelijke conclusies. Wel grappig beeldmateriaal.

Nu gratis: beleggingsadvies van DNB

Misschien komt het door alle kritiek op het handelen van de afgelopen tijd maar het is toch opmerkelijk. Kennelijk geeft DNB nu ook beleggingsadvies. Zie hiervoor de laatste regels in onderstaande bericht.

Balance sheet recessions

In april van dit jaar was richard koo in hetland en sprak ik met hem over balance sheets recessions. Toen zag de wereld er somber uit. Iedereen was geschokt door de scherpte van de recessie en probeerde te begrijpen wat er aan de hand was. Het scenario dat Koo schets, waarin mensen door te veel schuld en dalende waarde van bezittingen als een gek schulden gaan afbetalen, leek de gebeurtenissen vrij goed te verklaren. Zijn theorie was gebaseerd op zijn ervaringen in Japan na barsten van de vastgoedbubbel aldaar.

Koo was deze week weer in het land en hij was zo vriendelijk om wat plaatsen te laten reserveren voor "zijn vrienden van de overheid" tijdens zijn laatste lezing van zijn road show. Ook presenteerde hij een geupdate versie van zijn boek "The holy grail of macro economics, lessons from japans great recession".

Paar interessante observaties.

1) De sprong in Amerikaanse savings is zo groot dat Amerika helemaal niet meer afhankelijk hoeft te zijn van de Chinezen voor financiering van hun tekort. Sinds eind 2006/ begin 2007 zijn de Amerikaanse besparingen ten opzichte van het BBP met 8,9 procentpunt gestegen. Bijna net zoveel als het begrotingstekort.

2) Amerikaanse huizenmarkt is behale het onder segment nog helemaal niet gestabiliseerd. Ondersegment is alleen stabiel bij de gratie van een $8000 koopsubsisie voor first time buyers.

3) Waar in een normale recessie rekening wordt gehouden met een vertraging van 6mnd tot 1 jaar voordat monetair beleid effectief is zien we nu na 2 jaar sinds de eerste renteverlagingen in de VS nog steeds nauwelijks effect van deze verlagingen.

Beeldend: verdeeldheid in de EU

If you play word association, it turns out that for many French classroom, the polar opposite of "competition" is "solidarity". For Anglo-Saxon liberals the instinctive oposite of "competition" is "monopoly". See here the problems of the EU.

China en inflatie

Wat ik me afvraag is wat er gaat gebeuren als de Chinezen de tip ( oa van OECD en IMF) op gaan volgen om zich meer te richten op de binnenlandse consumptie en minder export afhankelijk te worden. Er zijn vele studies geweest die het inflatiedrukkende effect van Chinese importen op de Westerse economie in kaart hebben gebracht. De Chinese importen in de Westerse landen waren zelfs een van de belangrijkste redenen dat, ondanks zeer ruim monetair beleid, de inflatie tussen 2001 en 2008 zeer laag was. Logisch lijkt het dat het eerdere deflatoire effect van de Chinese exporten in Westerse economiën dan deels wegvalt. Hoe daarmee om te gaan heb ik nog niet veel over gehoord.

Misschien valt het toch mee

Gister was ik nog erg pessimistisch over de inspanningen van onze Chinese en Amerikaanse vrienden om tot een klimaat akkoord te komen. Maar het tij is in elk geval in zoverre gekeerd dat er weer wat positieve berichten naar buitenkomen over de ambities om in Kopenhage toch met iets op tafel te komen. We gaan het zien, ik hoop dat er echt iets van komt.

De glans eraf

De VS en China houden elkaar in een wurggreep op het klimaatdossier als ik de kranten mag geloven. De VS wil dat China zich eerst commiteert aan een bindende reductiedoelstelling. China wil eerst dat de VS en andere Westerse landen inzichtelijk maken hoe ze ontwikkelingslanden gaan compenseren, hiertoe zijn zij verplicht wegens de erfenis uit het verleden. Het Westen is verantwoordelijk voor meeste uitstoot tot nu toe als cummulatief wordt gemeten.

Nu de VS en China/ Obama en Hu elkaar dwars gaan zitten lijkt een klimaatverdrag in Kopenhagen verkeken. Problematisch voor het milieu maar ook problematisch voor de uitstaling van de wereldleiders. Het grootste en belangijkste probleem dat ons te wachten staat kunnen ze niet gezamenlijk oplossen. Het smalle individuele belang prevelleert boven het maatschappelijk wenselijke. Als econoom denk je dan aan het prisoners dilemma en de niet efficiënte uitkomst die dit veroorzaakt. Als mens denk je er gewoon aan dat ook nieuwe leiders zoals Obama snel hun glans kunnen verliezen en dat de huidige gang van zaken slecht is voor iedereen.

NL groeit weer

Ik ben, zeker voor mijn doen, laat met het bericht over de terugkeer van de economische groei in Nederland. Dit heeft een reden. Ik wist niet wat ik moest bloggen over de cijfers. Wat zeg je over een minimale groei die vooral komt door overheidsuitgaven? Wat zeg je over een groei die zo beperkt is dat het in herzienningen van de groeiramingen makkelijk geen groei kan blijken? Niet zo veel dus.

Afbouwen van off-balancesheet risico's overheid

Donderdag was Simon Evenett de hele dag in Den Haag op een aantal discussies te verzorgen. Ik was bij verschillende gelegenheden aanwezig en een paar zaken bleven mij erg bij. Hij sprak strenge woorden tot de NMa (onze mededingsingsautoriteit). Hoe kan het dat mededingingsclubs zo afwezig waren tijdens de crisis? Waarom hebben zij niet een kader neergelegd waarin omschreven stond hoe subsidies in de crisis konden worden vormgegeven zonder de mededinging sterk te beperken (zoals nu wel het geval is)? M.a.w. waarom is er geen kader neergelegd dat algemene consumptie had doen aanjagen ipv regelingen voor individuele bedrijven of sectoren?

Naast de zijn boodschap aan de NMa over het verleden had hij ook grote vragen voor de toekomst? Hoe komen wij weer van alle subsidieregelingen af? Veel zijn gegeven in de vorm van garanties, ookwel het off balancesheet knutselen van de overheid. Hierdoor drukken de regelingen niet op het tekort, waardoor de bezuinigingsdruk niet direct op deze regelingen terecht zal komen. De kans dat de garantstellingen snel zullen worden afgebouwd is daardoor een stuk kleiner.

De staat maakt zijn comeback

Als wij lezen over de rol van de staat in de economie gaat het meestal over China of Rusland (of misschien Frankrijk). Echter ook in Nederland is de rol van de staat in de economie een comeback bezig. Deels is dit noodgedwongen door de interventies in de finaciële sector vorig jaar. Dit is echter maar een deel van het verhaal. De staatsrol groeit namelijk ook sterk door de expansie van onze "nationale kampioenen". Het laatste voorbeeld daarvan is de overname van Transpower door Tennet (100% staatsbedrijf). Eerder mocht ook al Gasunie een deel van het Duitse gasleidingennetwerk overnemen en participeren in Nord Stream. Daarnaast heeft Schiphol zijn internationale expansie ingezet met een deelname in Aeroports de Paris. De Nederlandse staat heeft via de investeringen van onze staatsbedrijven zo een flinke vinger in de pap gekregen in belangrijke netwerken in het buitenland. Ik vraag me af of onze Duitse en Franse buren in dit kader met al geknepen billen naar de verkiezingspeilingen in Nederland kijken.

De baan van de toekomst: statisticus

In de New York times stond een lovend artikel over statistici en hoe dit de baan van de toekomst zal zijn. Grappig. De meeste statistici (er zijn uitzonderingen) die ik ken zijn nog steeds van het tikje sullige stempel. Ze zijn goed in het analyseren van data maar begrijpen daarna niet precieswat het nu echt betekend. Ook bij de analyse van de crisis deden deze problemen zich op. Te veel mensen hielden vast aan relaties die ini de economie zouden bestaan. Deze relaties waren gevonden in "normale tijden" en bleken in tijden van crisis dus niet op te gaan. Het werd weer tijd voor het gewone na denk werk en dat viel een hoop economen vies tegen.

Wat mij betreft gaat het om de samenwerking tussen verschillende disciplines in de economie of iedere andere wetenschap wat dat betreft. Economen moeten blijven begrijpen wat er gebeurt in de economie, met of zonder beschikbare data. Het hoogste goed is niet het ontwikkelen van een mooi model dat onder heroïsche veronderstellingen de werkelijkheid kan verklaren. Data zijn handig voor de beleidsonderbouwing maar gezond verstand is een must.

Amerikaanse economie klimt uit recessie

De Amerikaanse economie is in het derde kwartaal met 3,5 procent gegroeid op jaarbasis. Daarmee is eindelijk, na vier achtereenvolgende kwartalen met krimp, een einde gekomen aan de langste recessie in de Amerikaanse economie sinds het begin van de metingen in 1947. Het is ook de langste recessie sinds de grotte depressie van de jaren 30 van de vorige eeuw.

Belangrijk in de economische ontwikkeling zijn de uitgaven van consumenten. Deze gingen in het derde kwartaal met 3,4 procent omhoog. De investeringen in vastgoed namen zelfs met ruim 23 procent toe ten opzichte van het voorgaande kwartaal en leverden daarmee voor het eerst sinds 2005 weer een positieve bijdrage aan de Amerikaanse economie.

De investeringen van het bedrijfsleven lagen afgelopen kwartaal nog altijd 2,5 procent lager dan in het voorgaande kwartaal.

Grote vraag is nu natuurlijk, blijft het herstel aanhouden of zakken we volgend jaar weer terug? En vooral wanneer gaat de arbeidsmarkt in de VS weer aantrekken want daarop zijn de ontwikkelingen nog steeds dramatisch.

Export EU versus niet-EU

CBS publiceerde recent over de verschillen in de handelsontwikkeling in EU landen versus niet EU landen. Het is in het nadeel van Nederland dat ons handelspatroon zo sterk op de EU geconcentreerd is. De dynamiek zit namelijk op de opkomende markten.

http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/dossiers/globalisering/publicaties/artikelen/archief/2009/2009-2914-wm.htm

Op zich natuurlijk niet vernieuwend, in 2004 was deze constatering al prominent deel van de middellange termijn visie van de BEB. Banken schrijven al jaren over het belang van de BRIC's en dergelijke. Maar het is toch altijd aardig als een voorspelling van economen uitkomt.

Oratie Peter van Bergeijk

Donderdag 29 oktober was de oratie van Peter van Bergeijk op de ISS, de nieuwste dependance van de Erasmus. Voorafgaand mocht ik al discussiant optreden tijdens het seminar over de-globalisering. Gelukkig had ik de stukken niet op tijd zodat ik geen hinder ondervond van een goede voorbereiding. Hierdoor moest ik opletten op wat de sprekers Mansoob Murshed, Irene van Staveren, Max Spoor en arsel en zeiden. Het was een plezierige bijeenkomst met zeer diverse papers: het effect van voluntary export restraint/handelsbeleid in een Keynesiaans model om de onbalans binnen de G2 op te lossen, het effect van volatiliteit van fdi op welzijn, iets over the new green deal, en de crisis en groeiproblemen in Oost Europa.

Bij al deze papers staat voor mij eigenlijk een ding voorop. We moeten beter doorzien wat de effecten van financiële stromen/kapitaalmarkten zijn en welke gedragseffecten die teweeg brengen. Unbalances zijn gerelateerd aan de financiele stromen en onbalansen blijven lang bestaan op financiële markten. Voluntairy export restraint klinkt mooi maar is niet de praktijk, onbalansen worden alleen maar erger. De volatiliteit van fdi (of erger portfoliobeleggingen) worden beïnvloed door een grote mate van kudde gedrag van investeerders. Groene investeringen blijken lastig financierbaar. De 'oplossing' voor de crisis in Oost Europa is zeer verbonden met het oplossen van de problemen in het bankensysteem, maar ook met de problemen van de schulden van individuele huishoudens en de gedragseffecten die het meebrengt. Zo kan je 4 zeer verschillende papers in wisselende vormen van uitwerking toch nog een beetje bij elkaar praten.

Brazilië trekt aan de handrem

In een poging de appreciatie van de Real te stuiten heft Brazilië een belasting van 2 procent op inkomende kapitaalstromen. Zo hoop het land zijn concurrentie positie ten opzichte van China enigzins overeind te houden. Ook hoop het land zo wat meer speelruimte te krijgen om zeepbellen in de nationale economie beter in de hand te houden. Ben benieuwd hoe dit spelletje uitpakt.

Kredietcrisis versus Savings and Loans crisis

De teller van failliete banken in de VS staat sinds dit weekend op 103 dit jaar. Gevolg is dat de middellen voor het Amerikaanse deposito garantiestelsel in de VS praktisch op zijn, $25 miljard verliet dit jaar al de pot.

103 failliete banken in een jaar, dit begint te lijken op het aantal faillisementen in 1992 tijdens de savings and loans crisis. Toen gingen er 120 banken failliet in een jaar. Lijkt me een target dat nog wel te halen valt dit jaar. Alleen wie krijgt er dan een bonus voor?

Flexibele beloningen in de financiele sector

Gerrit Zalm zei het aardig:

Stel je volgt een poker speler en analyseert zijn winsten over de afgelopen paar jaar. Je komt erachter dat hij al een aantal jaar meer dan 4 miljoen heeft gewonnen. Dus je neemt het rationale besluit het in dienst te nemen om voor jou te pokeren tegen een vast salaris van 1 miljoen per jaar plus een opslag van 20 procent van de winsten die hij maakt.

Denk je nu dat de pokerspeler meer risico gaat nemen nu hij 1) niet meer met eigen geld speelt en de verliezen niet hoeft te compenseren 2) een variabel deel van de beloning krijgt?

Bedenk goed, dit voorbeeld is minder denkbeeldig dan het lijkt. In de city en op wall street was het heel normaal om een fixed income plus 20% variabel te krijgen.

Opvallende statistiek

Misschien is wat we nu zien toch wat meer dan alleen maar een campingdipje.

Zowel op jaar- als ook op maandbasis is de kredietverleing aan bedrijven met ruim 24% gedaald. De verstrekking van nieuwe kredieten in augustus 2009 lag ruim 24% lager dan in augustus 2008. Ten opzichte van juli 2009 is de totale omvang van deze nieuwe kredieten bijna gehalveerd (-43,5%). Tegelijkertijd is de rente voor dergelijke leningen met een looptijd van meer dan een jaar in augustus met 11 basispunten gestegen. De omvang van nieuwe verstrekte leningen van meer dan 1 mln euro is t.o.v. juli jl. met 22% gedaald.

Een magische moment

Vanacht ergens is het gebeurd. De 3000 ste bezoeker heeft mijn blog bezocht.

De eeuw van Azie

Vandaag was op Nyenrode Kishore Mahbubani. Hij sprak over de opkomst van Azie. Azie is volgens hem de grootste profiteur van de Westerse vormgeving van het internationale handelssysteem. Globalisering zorgt voor enorme winsten in landen als China en India. Sinds deze landen de " westerse wijsheden" waaronder een vrije markt economie en investeringen in onderwijs en innovatie hebben overgenomen zijn de sprongen vooruit enorm.

Het overnemen van deze westerse lessen zorgt er volgens Mahbubani voor dat Azie zijn historische rol op het wereldtoneel terug krijgt. IN 2050 zal de mondiale top 4 bestaan uit China, India, de VS en Japan. Daarmee nemen de Aziatische landen weer de rol in die zij voor de Indusriele revolutie innamen.

Maar zijn deze grootmachten ook meteen de nieuwe leiders van de wereld? Nee luidde het antwoord van Kishore en de ook aanwezige Chinese ambassadeur in Nederland. Interne beslommeringen zullen China en India nog lang van een mondiale leidersrol afhouden. De prioriteiten liggen binnenlands. Verder merkte hij op dat het zwaartepunt van de wereldeconomie weleenswaar naar het Oosten verschuift; de spelers zijn nog steeds in belangrijke mate dezelfde als tien en twintig jaar geleden: de westerse multinationals.

Wat ik er zelf van heb opgestoken is dat na eerdere gesprekken dit jaar met Koo en Bhagwati Mahbubani de 3e Aziaat van enig statuur is die een grote voorstander is van globalisering en vrije markten. Het is ook de derde die met angst keek naar het afbrokkelende Westers draagvlak voor vrije markten. Vooral over de stemming in de VS was hij somber.

Japan plus 1 procent

De nieuwe IMF world economic outlook kwam deze week uit. In de appendix staan ook de groeiramingen voor de periode tot 2014. Het IMF voorspeld geen scherp herstel na de crisis. Groei blijft beperkt tot een gemiddelde van 2,1 procent voor de VS en voor de EU. Wel is het rapport vol lof over de krachtige ingrepen die in de economie zijn gedaan.

Toen Japan in 1989-1990 door het slob ging na het barsten van hun asset bubbel, die met veel vreemd vermogen gefinancierd was, riep iedereen dat Japan de verkeerde aanpak koos voor het oplossen van zijn poblemen. Er werden geen grootschalige hervormingen doorgevoerd op de arbeids- en productmarkten. Banken werden niet adequaat gesaneerd.

Dat gezegd hebbende vind ik het toch best knap dat de Japanner hun economie toch redelijk overeind hebben weten te houden. De omvang van de problemen rond bubbel in Japan was ongeveer twee keer groter dan die in de VS. Schulden in Japans bedrijfsleven lagen 2 keer hoger dan in de VS in 2006, om maar eens iets te noemen. De aandelenbeurzen en huizenprijzen daalde meer dan 2 keer zo had dan we nu gezien hebben in de VS. De groei die de Japanners ondanks hun " gebrekkige aanpak" geboekt hebben in de jaren 90 ligt 1 procentpunt lager dan de huidige ramingen voor de groei voor VS en EU. De omvang van de problemen in de Japanse economie waren ook groter. Dat dot mij dan toch afvragen of de Japanners het niet stiekem toch redelijk gedaan hebben, of dat wij het minder goed doen dan we zelf graag willen geloven.